Lisanüstü Tezlerin Sonuç Bölümlerinde Üstsöylem Belirleyicileri

Abstract

Bilimsel söylem, yazar ile okuyucular arasında etkileşimin gerçekleştirildiği alanlar sağlama eğilimindedir. Üstsöylem, tarafların ilişki kurup etkileşime geçmesini sağlayan araçlar setidir. Metnin tutarlığının korunmasını sağlayan, yazar ve okuyucu arasındaki etkileşime odaklanan dilsel özelliklerdir. Üstsöylem belirleyicileri ile yazarlar, metinde kendilerini yansıtarak konumlarını belirleyebilir, iletişimsel niyetlerini sergileyebilir, okuyucularını etkileyebilir ya da kaçınma ifadelerini kullanabilmektedir (Hyland, 1998b, 2005a, 2005b). Yazarın kendi duruşu ile ilgili metnin içeriğine, söylemin düzenlenişine ve okuyucuya açıkça gönderimlerde bulunduğu görünümler olarak tanımlanan (Hyland, 1998b, s. 438) üstsöylem, yazarın okuyucusu ile etkili bir iletişim kurmasını sağlamaktadır. Üstsöylem özellikle dilbilim ve (yabancı) dil öğretimi alanlarında büyük ilgi görmekte ve özellikle son dönemlerde üstsöylem ile ilgili çalışmaların giderek arttığı gözlemlenmektedir. Bu çalışmanın amacı, dilbilim alanında yazılan lisansüstü tezlerin sonuç bölümlerinde kullanılan üstsöylem belirleyicilerini tespit etmektir. Yükseköğrenim Kurulu Başkanlığı, Ulusal Tez Merkezi’nde 2001-2021 yılları arasında dilbilim alanında Türkçe yazılmış 241 lisansüstü tez arasından orantılı örnekleme yöntemi ile seçilen 72 lisansüstü tez, çalışmanın örneklemi olarak belirlenmiştir. Çalışma nitel araştırma yöntemi ile yapılandırılmıştır. Veriler nitel veri toplama tekniklerinden belge tarama yoluyla elde edilerek Hyland (2005a)’in oluşturduğu üstsöylem modeli ile çözümlenmiştir. Çalışmanın sonucunda üstsöylem belirleyicilerinin yüksek lisans ve doktora tezlerinde nasıl bir görünüm sergilediği tartışılmış ve yorumlanmıştır.