Fen Bilimleri Ders Kitaplarındaki Analojilerin Değerlendirilmesi

Abstract

Araştırmada fen bilimleri ders kitaplarının içeriğinin analojiler açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaca uygun olarak nitel desende doküman analizi yöntemine başvurulmuştur. Türkiye’de Milli Eğitim Bakanlığı tarafından ders kitabı olarak onaylanmış 2020-2021 eğitim öğretim yılında ilkokul ve ortaokullarda temel kaynak olarak kullanılan fen bilimleri ders kitaplarının tamamı (ilkokul 3. ve 4. Sınıflarda 2’ şer kitap; ortaokul 5. 7. ve 8. Sınıflarda 2’şer kitap ve 6. Sınıfta 3 kitap toplamda 13 kitap) araştırmanın örneklemine doküman olarak dâhil edilmiştir. Kitaplar iki alan uzmanı tarafından analiz edilerek içeriklerindeki analojiler belirlenmiş ve analiz formu kullanılarak kaynak ve hedef arasındaki ilişki, sunum şekli, somutlama düzeyi, kaynağın bağlantı durumu, zenginlik düzeyi, konu öncesi yönlendirme, sınırlılıkların tanımı ve kaynak-hedef içerikleri açısından kategorize edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre kitaplarda yer alan analojilerin daha çok yapısal, sözel, somut-somut, gömülü aktive edici ve basit türde oldukları ve çok büyük bir kısmında sınırlılık tanımlarına yer verilmediği belirlenmiştir. Öğrenme alanlarından Canlılar ve yaşam öğrenme alanı en fazla analojinin belirlendiği konu alanı olmuştur. Analojilerin öğretim programındaki öğrenme konu alanlarında farklı yoğunluklarda yer aldıkları tespit edilmiştir. Öğretim programında önerilen ders süreleri içerisinde analojilerin belirli ders süreleri içerisinde yoğunlaştığı bazı ders sürelerinde ise çok daha az analojilere yer verildiği belirlenmiştir. Kitaplarda yer alan analojilerin dünya ve evren öğrenme alanında en fazla “Dünya”, canlılar ve yaşam öğrenme alanında “DNA”, madde ve doğası öğrenme alanında “Atom”, Fiziksel olaylar öğrenme alanında ise “Pil” hedefleri için oluşturulduğu belirlenmiştir. Ders kitaplarında yer alan 140 analojinin 76 farklı hedef kavram kapsamında oluşturulduğu belirlenmiştir. Bazı analojilerin ders kitaplarında tekrar tekrar kullanıldığı bu nedenle çeşit olarak analojilerin sınırlı sayıda olduğu tespit edilmiştir.