Uluslararası denizyolu taşımacılığı bağlamında liman etkinliği ve sektör performansının dış ticaret ile ilişkisi: 2035 yılı Türkiye dış ticaret projeksiyonu

Abstract

Bu tezin amacı, denizyolu taşımacılığı ve limanların başta ihracat hacmi olmak üzere uluslararası ticarete etkisini ekonometrik ve istatistiksel olarak ortaya koymaktır. Bu kapsamda ilk olarak küresel endekslerce değerlendirilen önemli liman ülkelerinin son yıllardaki denizyolu taşımacılığı bağlamında liman etkinlikleri ve toplam faktör verimliliklerindeki değişimleri Malmquist Veri Zarflama Analizi (VZA) ile incelenmiştir. Ardından kişi başına düşen GSYH, satın alma gücü paritesi (SGP) ve yıllık ortalama resmi döviz kuru (OE) gibi ekonomik değişkenlerin yanı sıra, denizyolu taşımacılığı ve limanlara ilişkin sektör değişkenlerinin, sırasıyla ülkelerin toplam dış ticaret hacmi (TDCH), toplam mal ticaret hacmi (TMCH), mal ihracat hacmi (ME), mal ithalat hacmi (MI) üzerindeki etkisi kısa dönemli panel veri analizi ile incelenmiştir. Kısa dönemli panel veri analizleri sonucunda tüm modellerde, ekonomik değişkenlerinin yanı sıra denizyolu taşımacılığı ve liman performans değişkenleri arasından sadece konteyner liman trafiği (CT) değişkeninin, bağımlı değişkenler üzerindeki etkisinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu tespit edilmiştir. İhracata ve ithalata konu olan mal hacmi ile birebir ilişkili olduğu düşünülen CT değişkeninin aynı örneklemde TDCH, TMCH, ME ve MI değişkenleri üzerindeki uzun dönemli etkisini ortaya koymak adına 2000-2019 yıl aralığında Westerlund ECM (Bootstrap) eşbütünleşme analizi ve Pedroni (2001)'e ait Ortalama Grup Dinamik En Küçük Kareler (DOLSMG) tahmincisi kullanılmıştır. Yapılan analizler sonucunda CT değişkeni ile tüm bağımlı değişkenler arasındaki uzun dönemli ilişkisinin de istatistiksel olarak anlamlı olduğu belirlenmiştir. Ayrıca DOLSMG tahmin modeli sonucunda, dünya konteyner liman trafiğinin %94,2'sini oluşturan 63 liman ülkesinin her biri için CT değişkenindeki değişimin ülkelerin dış ticaret değişkenleri üzerindeki uzun dönemli etkisi tahmin edilmiştir. Kısa dönem panel veri MG tahmincisi sonucunda olduğu gibi, DOLSMG tahmincisi sonucunda da uzun dönemde CT değişkenindeki pozitif yönlü 1 birim değişmenin, Türkiye toplam dış ticaret, mal ticaret, ihracat ve ithalat hacmine pozitif etki edeceği görülmüştür. Coğrafi konumu sebebiyle yüzyıllardır küresel ticaret yolları rotasında yer alan Türkiye'nin gelecekte küresel tedarik zinciri için uluslararası lojistik merkez olacağı öngörülmektedir. Türkiye'nin jeopolitik konumunun küresel ticaret yolları bağlamında sağladığı avantajları daha etkin kullanabilmek, uluslararası rekabetçilik düzeyini artırmak ve nihai olarak daha yüksek ihracat kapasitesine ulaşmak adına 2010 Ulusal Kıyı Master Planı, 2023 Türkiye İhracat Stratejisi ve Eylem Planı, 11. Kalkınma Planı (2019-2023) ve 2021 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı'nda liman altyapı yatırımları ve konteyner ana liman projeleri bulunmaktadır. Bu eylem ve kalkınma planlarında yer alan söz konusu yatırım projeleri ile Türkiye'deki mevcut konteyner liman kapasitesinin toplamda 31.400.000 TEU (Yirmi Ayak Eşdeğer Birimi) artırılması hedeflenmektedir. Bu kapsamda bu çalışmanın son analizi olarak 2035 yılında tamamlanacak olan bu yatırım projelerinin, âtıl veya etkin olduğu, CT değişkeninin zamana bağlı değişiminden yararlanılarak tahminlenmiştir. Bu aşamada GM (1,1) modeli ve Markov zinciri analizi olmak üzere stokastik süreç analizlerinden yararlanılmıştır. Bu süreçler sonucunda, yapılması planlanan limanların sağlayacağı yük kapasitesi ile 2035 yıl sonu için tahmin edilen Türkiye limanlarındaki toplam CT hacminin karşılanabileceği ve böylelikle bu limanların gerekli ve etkin yatırımlar olduğu belirlenmiştir. Ardından 2035 yıl sonunda ulaşılacak tahmini CT hacminin, ülke dış ticaretine nasıl yansıyacağını belirlenmek için sırasıyla GM (1,1) ve Markov zinciri analizi sonucunda elde edilen CT değişkeninde uzun dönemdeki olası büyüme oranları, DOLSMG tahmincisinin Türkiye için elde edilen tahmin sonuçlarıyla birleştirilmiştir. Stokastik süreçler ve ekonometrik analizlerin entegrasyonu sonucunda, Türkiye'nin 2035 yılındaki mal ihracat hacmi, mal ithalat hacmi ve toplam mal ticaret hacmi tahminlenmiştir. Tezin sonuç bölümünde, elde edilen tahmini veriler, Türkiye denizyolu taşımacılığı sektörü ve ihracat politikalarıyla birlikte değerlendirilmiştir.

The aim of this dissertation is to reveal the effects of maritime transport and ports on international trade, especially export volume, econometrically and statistically. With this scope, firstly, the changes in port efficiencies and total factor productivities in context of maritime transportation of important port countries evaluated by global indices in recent years were examined by Mamquist Data Envolopment Analysis (DEA). Then, in addition to economic variables such as Global Domestic Product per capita (GDPp), Purchasing Power Parity (PPP) and Official Exchange Rate (OE), the effect of the sector performance variables related to maritime transport and ports on Total Foreign Trade Volume (TDCH), Total Merchandise Trade Volume (TMCH), Merchandise Export Volume (ME), Merchandise Import Volume (MI) of countries were examined by short-term panel data analysis, respectively. As a result of these analyzes, it was determined that only the effect of container port traffic (CT) among the maritime transport and port performance variables was statistically significant on the dependent variables in all models, in addition to the economic variables. Westerlund ECM (Bootstrap) cointegration analysis and Pedroni's (2001) Mean Group Dynamic Least Squares (DOLSMG) estimator were used between the years 2000-2019, in order to reveal the long-term effect of the CT variable, which is thought to be directly related to the merchandise subject to export and import, on the TDCH, TMCH, ME and MI variables of these countries. As a result of these analyzes, it was determined that the long-term relationship between the CT variable and all dependent variables was statistically significant. In addition, as a result of the DOLSMG estimation model, the long-term effect of the change in the CT variable on the foreign trade variables of the countries was estimated for each of the 63 port countries constituting 94.2% of the world container port traffic. As in the result of the short-term panel data MG estimator as well as the results of DOLSMG estimator, it has been observed that a positive 1-unit change in the CT variable would have a positive effect on Turkey's total foreign trade, merchandise trade, export and import volume in the long term. Turkey, which has been on global trade routes for centuries due to its geographical location, is predicted to become an international logistics center for the global supply chain in the future. There are port infrastructure investments and mega container port projects in the 2010 National Coastal Master Plan, 2023 Turkey Export Strategy and Action Plan, 11th Development Plan (2019-2023) and 2021 Presidential Annual Program in order to use the advantages of Turkey due to its geopolitical position in context of the global trade routes more effectively, to increase its international competitiveness and finally to reach a higher export capacity. With these investment projects included in these action and development plans, it is aimed to increase the existing container port capacity in Turkey by 31,400,000 TEU in total. In this context, as the final analysis of this study, it was estimated whether these investment projects, which will be completed in 2035, are idle or effective, using the time-dependent change of the Turkey's CT variable. At this stage, stochastic process analyzes, GM (1,1) model and Markov chain analysis, were used. As a result of these processes, it has been determined that the total CT volume in Turkish ports estimated for the end of 2035 can be met with the load capacity of the planned ports and thus these ports are necessary and effective investments. Then, in order to determine how the estimated CT volume to be reached at the end of 2035 will affect the country's foreign trade, it combined respectively with the long-term possible growth rates in the CT variable obtained as a result of the GM (1,1) and Markov chain analysis, and the estimation results of the DOLSMG estimator for the variables obtained for Turkey. As a result of the integration of stochastic processes and econometric analysis, Turkey's merchadise export volume, merchandise import volume and total merchandise trade volume in 2035 were estimated. In the conclusion part of the thesis, the estimated data obtained were evaluated together with the Turkish maritime transport sector and export policies.